ช่วงที่พี่เอนกอยู่ศูนย์สังคีตศิลป์ มีการจัดกิจกรรมเพลงพื้นบ้านและการรณรงค์เรื่องของเก่าซึ่งเป็นการจุดประกายให้สังคมบ่อยครั้งมาก 
ผมอยู่ที่นั่น ๒๓ ปีตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๒๒-๒๕๔๕  ศูนย์สังคีตศิลป์อยู่ที่ธนาคารกรุงเทพ สาขาสะพานผ่านฟ้า เป็นตึก ๔ ชั้น  เปิดการแสดงครั้งแรกเมื่อวันศุกร์ที่ ๑๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๒ คือมีการแสดงให้คนดูฟรีทุกวันศุกร์ ภารกิจผมคือเชิญศิลปินพื้นบ้านมาขึ้นเวที จัดเสวนาและจัดสัมมนาพิเศษ  ความที่ผมออกสำรวจมานานเลยรู้จักพ่อเพลงแม่เพลงมากมาย ก็ติดต่อเชิญท่านมาแสดงบนเวที แต่เพลงพื้นบ้านปีหนึ่งจัดได้ไม่กี่ครั้งหรอก เพราะต้องแบ่งเวลาให้รายการอื่นด้วย  ตอนนั้นผมเร่งเก็บข้อมูลเพลงพื้นบ้าน เพราะกำลังใกล้หมด

ปี ๒๕๒๕-๒๕๒๖ ผมเสนอทำโครงการสัมมนาพิเศษเสริม เช่น จัดงานเชิดชูเกียรติศิลปินเพลงพื้นบ้านภาคกลาง เราเชิญศิลปินเพลงพื้นบ้านมาเล่นเพลงติดต่อกันถึง ๘ ชั่วโมง ให้เล่นชุด “ตีหมากผัว” หรือเมียน้อยเมียหลวงทะเลาะกันเรื่องแย่งผัวบ้าง ชุด “ชิงชู้” คือผัวถูกเกณฑ์ทหาร เมียไปได้ผัวใหม่บ้าง ชุด “สู่ขอ” ว่าด้วยประเพณีการยกขันหมากสู่ขอบ้าง  ปรกติเขาเล่นกันเป็นวันเป็นคืน มีร้องบอกให้ฝ่ายผู้หญิงช่วยดูหมีดูหมาไปตามเรื่อง ต้องใช้โวหาร ใช้วาทศิลป์ ฟังแล้วสนุก  เราให้พ่อเพลงแม่เพลงแสดงแบบไม่ต้องย่อ บันทึกเทปกัน ๘ ชั่วโมงเช้ายันเย็นเลย คนดูก็ได้ดูกันแบบเต็มอิ่ม  พอเก็บเสียงพ่อเพลงแม่เพลงได้ระดับหนึ่งแล้วก็หันมาเล่นเรื่องของเก่า

เมื่อปลายปี ๒๕๓๐ ผมได้ทุนสถาบันเกอเธ่โดยการประสานของคุณโดม สุขวงศ์ กับคุณเพ็ญพรรณ เจริญพร หอภาพยนตร์แห่งชาติ ไปเรียนภาษาเยอรมันแบบสั้นๆ ๔ สัปดาห์ที่ประเทศเยอรมนี จากนั้นก็ใช้ทุนส่วนตัวข้ามไปดูพิพิธภัณฑ์ในปารีสอีก ๗ วัน เป็นการไปยุโรปหรือเมืองนอกครั้งแรกของผม กลับเมืองไทยก็มาชวนคุณโดม สุขวงศ์ (หอภาพยนตร์แห่งชาติ)  อาจารย์สุกรี เจริญสุข (ผู้อำนวยการวิทยาลัยดุริยางคศิลป์ มหาวิทยาลัยมหิดลในปัจจุบัน)  พี่พลาดิศัย สิทธิธัญกิจ (คอลัมนิสต์และนักวิชาการอิสระ)  มนัส พูลผล (สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ)  เจนภพ จบกระบวนวรรณ (ผู้สนใจเพลงลูกทุ่ง)  อาจารย์วรรณา (ภรรยา) ตั้ง “สโมสรนักสะสม” ขึ้น เป็นชมรมแบบไม่เป็นทางการ

พอถึงวันศุกร์ที่ ๘ มกราคม ๒๕๓๑ เราก็จัด “นิทรรศการอวดของเล่นไขลาน” ที่ศูนย์สังคีตศิลป์ เป็นการบอกสังคมเป็นประเดิมว่าขอให้ช่วยกันเก็บของประเภทนี้บ้าง  ต่อมาก็จัดงาน “อวดของ ๕๐๐ จำพวก” “อวดเครื่องดนตรีเก่า”  ฯลฯ คนมาดูก็ตื่นเต้น สนุก

พิพิธภัณฑ์บ้านเราไม่สนใจของพวกนี้ ถ้าไม่ทำอะไรอีก ๔๐-๕๐ ปีมันจะหายไปหมดทั้งๆ ที่เป็นของใกล้ตัว ยุคนั้นมีคนเอากางเกงมอสขาบานๆ มาร่วมแสดง คือกางเกงมอสในยุค ๒๕๑๐ มันกลายเป็นของแปลกไปแล้วครับ  ทุกวันนี้ผมยังสงสัยว่าพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติหรือพิพิธภัณฑ์ไหนเก็บเสื้อสายเดี่ยวเข้าพิพิธภัณฑ์แล้วหรือยัง สักวันหนึ่งมันจะกลายเป็นของหาดูไม่ได้ เพราะหมดสมัยแล้วก็โยนทิ้งหมด

ถึงได้บอกไงครับว่า “เก็บวันนี้ พรุ่งนี้ก็เก่า” ทำไมต้องรอให้ของหายก่อนแล้วไปตามหาทีหลังล่ะ หาก็ยาก แพงก็แพง  จากนั้นก็เกิด “สมาคมกิจวัฒนธรรม” เพราะอยากทำชมรมให้เป็นหลักเป็นฐาน เพื่อที่ผู้บริจาคของและเงินจะได้อุ่นใจว่าถูกนำมาใช้งานจริง  ชื่อนั้นมาจากการที่คุณโดมบอกมีพรรคการเมือง “กิจสังคม” แล้วก็ต้องมี “กิจวัฒนธรรม” ด้วย  สมัยนั้นสมาชิกหลักมีอยู่ ๕-๖ คนเท่านั้น แม้สมัยนี้ก็ยังไม่มาก แต่การทำงานของสมาคมเราถือหลักว่าต้องคล่องตัว อยากซื้ออะไรจ่ายอะไรที่จำเป็น ตัดสินใจกันเดี๋ยวนั้นเลย ตอนนี้นายกสมาคมฯ คือคุณธงชัย ลิขิตพรสวรรค์ ที่ทำสำนักพิมพ์ต้นฉบับ ซึ่งผมบอกว่าเป็นไปได้ก็ให้เป็นตลอดชีวิตไปเลย จะได้ทำหน้าที่รับใช้ประเทศชาติอันเป็นที่รักของเรา

ผมต้องขอบคุณศูนย์สังคีตศิลป์ที่ให้โอกาสทำในสิ่งที่ชอบ ถ้าเป็นที่อื่นคงทำแบบนี้ไม่ได้  สมัยก่อนเวลาจัดกิจกรรม ประชาชนให้ความสนใจมาก  ผมออกจากที่นั่นในปี ๒๕๔๕ เพราะงานของศูนย์ฯ ซาลงแล้ว ส่วนผมเองก็อยากใช้ชีวิตแบบอิสระ คือคิดมาก่อนแล้วว่าไม่อยู่จนปลดเกษียณ อยากเขียนหนังสือมาก ต้องการเวลาไปพักหรือเที่ยว

พ่อเพลงแม่เพลงบางคน พี่เอนกคอยเป็นธุระดูแลเรื่องสุขภาพไปจนถึงความเป็นอยู่มาตั้งแต่สมัยเรียนมหาวิทยาลัย จนทำงานแล้วพี่เอนกก็ยังคงดูแลคนกลุ่มนี้อยู่เสมอ
เกิดจากความเป็นห่วง  ผมจำได้ดีในปี ๒๕๑๘  ปีนั้นผมใจหาย เพราะหลวงไพเราะเสียงซอ (อุ่น ดูรยะชีวิน) ตาย พระธาตุพนมก็ถล่ม  ช่วงนั้นพ่อเพลงอย่างตาพรหม เอี่ยมเจ้า กำลังแก่มาก  เราจำได้ว่า “ระโนตวี” เคยเขียนถึงตาพรหมใน สยามรัฐ ว่าบ้านแกอยู่แถวตรอกโรงเจ ตลาดสะพานใหม่ เราก็ตามไปถามหาจนพบ  ปีนบันไดบ้านโกโรโกโสของแกขึ้นไป พบแกนอนป่วยขี้เยี่ยวไหลอยู่  วันนั้นผมพาเพื่อนจากหอพักจุฬาฯ ไปด้วย ๒ คน พอกลับมาผมก็เขียนข่าวแปะบนบอร์ดขอเงินบริจาค  จากนั้นก็ไปที่หนังสือพิมพ์ สยามรัฐ ขอพบคุณนพพร บุณยฤทธิ์ ขอให้ช่วยไปเรียน ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช ให้ทราบ เพราะตาพรหมเคยไปเล่นเพลงฉ่อยในงานวันเกิดของท่าน เลยได้เงินไปช่วยแกอีกส่วนหนึ่ง แต่ผมไปหาตาพรหมได้แค่ ๒ ครั้งแกก็ตาย ผมเขียนในสมุดของชมรมวรรณศิลป์ว่าน่าเป็นห่วงมากที่รัฐบาลไม่สนใจดูแลศิลปินพื้นบ้าน ภาพยนตร์เกี่ยวกับพ่อเพลงแม่เพลงเราก็ไม่มีเป็นชิ้นเป็นอัน  อีกคนที่ผมดูแลตลอด ๑๕ ปีคือป้าสำอางค์ ที่ร้องเพลงขอทานได้วิเศษมาก  ผมดูแลแกมาตั้งแต่ปี ๒๕๒๕ จนแกตายเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๐

ดูเหมือนพี่เอนกสนใจสะสมของเก่า ค้นคว้าเรื่องเก่าตั้งแต่ยุคต้นรัตนโกสินทร์จนถึงยุคปัจจุบัน ทำไมเลือกศึกษาค้นคว้าประวัติศาสตร์ช่วงนี้
ประวัติศาสตร์ช่วงยุคกรุงศรีอยุธยา สุโขทัย ข้อมูลเหลือน้อย เอกสารก็น้อย การค้นคว้าต้องอาศัยการขุดค้นทางโบราณคดีช่วย ต้องมีความรู้ทางภาษา การขอใช้เอกสารที่เกี่ยวข้องก็มีขั้นตอนยุ่งยาก  ผมไม่ได้เรียนโบราณคดีโดยตรง และที่สนใจเรื่องในช่วง ๑๐๐-๒๐๐ ปี ก็เพราะยุคนี้มีภาพถ่าย
ให้เราได้เห็นมากกว่า เป็นยุคที่เริ่มมีเทคโนโลยีการถ่ายภาพแล้ว หรือถ้าไม่มีภาพถ่ายก็ยังมีร่องรอยในจิตรกรรมฝาผนังอยู่บ้าง  ช่วงนี้มีเทคโนโลยีการพิมพ์แล้ว เอกสารจึงพอหาอ่านได้ ส่วนข้าวของก็ดูคลาสสิกน่าศึกษา

ปัญหาสำคัญคือคนเขียนสารคดีสมัยผมเป็นเด็ก ชอบเขียนหนังสือในลักษณะเล่าตามสบาย ไม่ค่อยอ้างอิงว่าเอาข้อมูลมาจากไหน พอจะไปค้นคว้าต่อก็รู้สึกยาก เพราะไม่รู้จะไปถามเอากับใคร แถมเรายังเป็นแค่เด็กคนหนึ่ง จะรู้จักผู้รู้ผู้ใหญ่ได้อย่างไร เลยคิดว่าควรชำระเรื่องราวเหล่านี้ให้เป็นหลักเป็นฐาน ตั้งใจไว้เลยว่าจะเขียนบอกให้คนอ่านรู้หมด ว่ารู้มาได้อย่างไร รู้จากใคร และยังไม่รู้อะไรอีกบ้าง  ระบบอ้างอิงของผมเลยพัฒนามาเรื่อยๆ จากช่วงแรกที่ใส่แบบกว้างๆ ต่อมาก็ทำแบบละเอียด

ความท้าทายคือการตอบคำถาม ตอบข้อสงสัยของตัวเองซึ่งเชื่อว่าเป็นความสงสัยของคนอื่นด้วย ตอบไปทีละข้อๆ ผมเปรียบตัวเองว่าเป็นเหมือนคนปะชุนประวัติศาสตร์  การทำงานประวัติศาสตร์โดยทั่วไปมี ๒ ระดับ คือ ระดับมหภาค เขียนประวัติศาสตร์ในลักษณะภาพรวม กับระดับจุลภาค คือเขียนเกร็ดเล็กเกร็ดน้อย ตอบข้อสงสัยเล็กๆ น้อยๆ ไปทีละนิด ผมทำในระดับนี้  แต่อย่าคิดว่าผมทำเสร็จหมดแล้ว มีเรื่องที่ยังรอการชำระอีกมากมาย คนรุ่นใหม่ไม่ต้องกลัวว่าจะไม่มีงานทำ มีงานให้ทำไปตลอดชาติ  ไม่ต้องดูไกลตัว หนังสือพิมพ์ในรอบปีนี้ แค่ตัดข่าวมาสรุปให้อ่านง่ายๆ ก็ทำกันไม่หวาดไม่ไหวแล้ว  ผมเองเก็บข่าวใหม่จนกองสูงท่วมหัว ถึงวันนี้ก็ยังไม่มีเวลาเอามาสรุปเลย

มีหลักเกณฑ์ในการเก็บของเก่าอย่างไร อะไรควรเก็บ อะไรไม่ควรเก็บ เพราะสิ่งของรอบตัวเรามีมากมาย
เราควรเลือกว่าของชิ้นนั้นบอกอะไรเราได้บ้าง หรือจะเก็บในฐานะเป็นของสวยก็ได้  คนส่วนมากมักเลือกเก็บของสวย ผมเองก็เหมือนกัน  หลักๆ คือเก็บของที่พอหาได้ ซื้อได้  สมัยเป็นเด็กผมยังเก็บของได้ไม่มาก ที่เก็บอยู่แล้วคือหนังสือ ตอนหลังค่อยๆ เพิ่มมากขึ้นตามกำลังทรัพย์  หากเป็นหนังสือก็เลือกเล่มที่มีเนื้อหาสาระ มีภาพน่าสนใจ ไม่แพงเกินไปเพราะผมไม่ได้มีเงินมาก ไม่ถึงกับไปเสาะแสวงหามาให้ครบทุกรุ่นทุกแบบ  ของเล่นที่ผมเริ่มเก็บคือของแถมในกล่องผงซักฟอก เป็นเรือขนาดจิ๋ว ทุกวันนี้ยังสืบไม่ได้ว่ามากับผงซักฟอกยี่ห้อใด รู้แต่ว่าชอบเอามาลอยเล่นในกะละมัง

อะไรคือปัญหาของการศึกษาประวัติศาสตร์ในบ้านเรา
ประเทศไทยขาดแหล่งรวบรวมของ ทำให้ประวัติศาสตร์ขาดแหว่ง พูดง่ายๆ ว่าไม่มีของให้ดู มีแต่คำบอกเล่าหรือไม่ก็ตัวหนังสือซึ่งจินตนาการยาก  อ่านประวัติศาสตร์แล้วไม่เข้าใจ นึกภาพไม่ออกว่าวีรบุรุษคนนั้นหน้าตาอย่างไร  เครื่องไม้เครื่องมือที่ใช้เป็นอย่างไร  ยกตัวอย่างเครื่องอัดกอปี้ หรือเครื่องทำสำเนาเอกสารสมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นอย่างไร เดี๋ยวนี้ก็ยังหาดูไม่ได้ อ่านหนังสือแล้วก็ไม่เข้าใจวิธีใช้

รัฐบาลต้องประกาศว่าใครจะทิ้งของลักษณะนั้นลักษณะนี้ ให้เอามาให้รัฐบาลเก็บ เพราะตามบ้านเรือน ตามตลาดเก่าๆ อาจมีของแปลกๆ หลงเหลืออยู่  ประเทศเรายังต้องการโกดังหรืออาคารเก็บรักษาของทุกๆ สมัย  พิพิธภัณฑ์บ้านเราส่วนมากเก็บแต่วัตถุโบราณ เศียรพระพุทธรูป มันซ้ำซากมานาน  ผมไม่ได้บอกว่าไม่ควรเก็บ แต่ควรเก็บตัวอย่างของทุกยุค ไม่จำกัดเฉพาะของยุคโบราณ

เรื่องที่ผมคุยกับภัณฑารักษ์และนักพิพิธภัณฑ์บ่อยๆ คือพิพิธภัณฑ์ที่รัฐทำค่อนข้างซ้ำซาก และทำแบบเหมือนกันไปหมดทุกแห่ง  ความจริงรัฐบาลไทยมีงบประมาณมหาศาล แต่จัดสรรและใช้ไม่เป็น ชอบเอางบไปจัดงานแบบระยะสั้น อาทิสงกรานต์ไม่กี่ปีก่อน ทำน้ำพุเต้นระบำ ๕-๑๐ วันที่ถนนราชดำเนิน ใช้เงินไปถึง ๔๐ ล้านบาท ในขณะที่งานระยะยาวอย่างพิพิธภัณฑ์ หอสมุด กลับไม่ยอมทำ

การทำพิพิธภัณฑ์และหอสมุดเป็นหน้าที่พื้นฐานของประเทศ  ถ้าเป็นคนมีเงินอาจเนรมิตได้รวดเร็ว แต่ถ้าเป็นคนไม่มีเงิน ถึงอยากทำก็ล้มลุกคลุกคลาน ลำบากมาก  จะพึ่งวัด วัดก็ไม่ได้มีหน้าที่ทำพิพิธภัณฑ์โดยตรง จะคาดหวังเอากับพระไม่ได้  ส่วนสถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติ (สพร.) ที่เราเคยคาดหวังว่าจะทำหน้าที่จัดสรรเงินมาช่วยคนอยากทำพิพิธภัณฑ์ สุดท้ายก็ไม่มีโครงการ ประชาชนต้องดิ้นรนกันเอง  คนทำพิพิธภัณฑ์ดูไม่ต่างจากลูกกำพร้า คือไม่มีหน่วยงานไหนรับผิดชอบดูแล อยู่ได้ก็อยู่ อยู่ไม่ได้ก็ตายไป  งานพิพิธภัณฑ์และหอสมุดเป็นงานให้ความรู้ ให้ความภาคภูมิใจและมั่นใจแก่ผู้คน ว่าบ้านเราก็มีของดีไม่แพ้ที่อื่น  เมื่อไม่มีแหล่งเก็บของมายืนยัน เด็กปัจจุบันก็เลยขาดอนุสาวรีย์  อยากเป็นฝรั่ง เป็นเกาหลี ญี่ปุ่นไปหมด  นี่แหละเพราะไม่มีต้นแบบอะไรให้ดู เราไม่สร้างฐานความรู้ให้พลเมือง

ส่วนเรื่องระบบการศึกษา เรามีปัญหาในระดับโครงสร้าง  เรื่องง่ายๆ อย่างพาเด็กไปทัศนศึกษานอกโรงเรียน ห่างจากโรงเรียนแค่ ๕-๑๐ วา ครูกลัวแล้วว่าเด็กจะตกท่อ ตกน้ำ โดนรถชน เพราะเมืองเราไม่สนใจการวางผัง ต่างจากญี่ปุ่นหรือฝรั่งที่เขาวางผังโดยใส่ใจคนเดินถนนด้วย การจราจรเขาเป็นระเบียบ มีฟุตบาทมีทางจักรยานอย่างต่อเนื่อง มอเตอร์ไซค์ไม่ขึ้นไปไล่คนบนทางเดิน

ไปที่วัด ไปที่สุสาน เขาก็ทำวัดทำสุสานสะอาดสะอ้านใช้เป็นที่พักผ่อนได้ เขาเข้มแข็งเรื่องพวกนี้จนส่งออกวัฒนธรรมได้  ขณะที่บ้านเรามอเตอร์ไซค์ขึ้นมาวิ่งบนฟุตบาท หนักกว่านั้นคือขี่ย้อนศรจนเป็นเรื่องปรกติ  ไปดูวัด วัดก็เน้นแต่สร้างวัตถุบูชา ได้เงินมากก็เอาไปสร้างป้ายใหญ่ๆ ทำซุ้มประตูหรือรูปเคารพใหญ่ๆ แต่ปล่อยให้บริเวณวัดสกปรก ขายกันแต่ความเชื่อ ไม่ยอมทำวัดให้สะอาด สงบ จ้องแต่จะรื้อของเก่า

แบบนี้จะว่าครูก็ไม่ได้ ต้องไล่ไปจนถึงคณะรัฐมนตรีโดยเฉพาะรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงวัฒนธรรม  ทุกวันนี้เก่งแต่ไปเปิดงาน แล้วแบบนี้ครูจะกล้าให้เด็กไปเที่ยวแหล่งประวัติศาสตร์ที่ไหน ในที่สุดเด็กก็อยู่แต่หน้าจอคอมพิวเตอร์ พอไม่แสวงหาความรู้ ความรู้ก็อยู่กับที่  ผมจึงมีคำถามว่า ครม. คิดทำโครงการระยะยาวได้แล้วหรือยัง เรื่องนี้นายกรัฐมนตรีต้องลงมาเป็นแม่งาน  รมว. กระทรวงวัฒนธรรมต้องทำมากกว่าไปแถลงข่าวเรื่องพระกรุนาดูนถูกขโมย รัฐมนตรีต้องคิดโครงการประเภททำหอสมุดแห่งชาติใหม่ให้เพียบพร้อม เก็บของได้มากขึ้น บริการได้ดีขึ้น

ในอนาคต พิพิธภัณฑ์ต้องเกิดขึ้นอีกมากเพื่อรองรับสิ่งของยุคหลังๆ ที่เกิดตามมาเรื่อยๆ  ยกตัวอย่างเหตุการณ์วันที่ ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๕๓ รัฐบาลเก็บภาพและของจากเหตุการณ์จลาจลเผาบ้านเผาเมืองแล้วหรือยัง ต้องมีคลังเก็บกันตั้งแต่เดี๋ยวนี้ จะได้ไม่ต้องเสียเวลาหาของกันอีก  มือตบ ตีนตบ ยางรถยนต์ ไม้หลาว กระสุน M-79 โปสเตอร์ สติกเกอร์ หมวก ผ้าคาดหัว ฯลฯ เหล่านี้ต้องเก็บเป็นตัวอย่างทั้งสิ้น

อยากให้เล่าถึงการก่อตั้ง “บ้านพิพิธภัณฑ์”
คือผมรู้สึกว่าบ้านเราไม่สนใจเก็บข้าวของในชีวิตประจำวันของชาวตลาดชาวเมือง ทั้งๆ ที่มันมีสีสันและมีเรื่องราวน่าดูน่าศึกษามาก ในส่วนของของชาวชนบท จำพวกแอก ไถ กระบุง ตะกร้านั้น ทางวิทยาลัยครูเขาเริ่มเก็บกันมาตั้งแต่ยุค ๒๕๒๐ ก็ถือว่าน่าพอใจในระดับหนึ่ง  ยกตัวอย่างที่สงขลา อาจารย์สุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์ เก็บจนเกิดสถาบัน และพิพิธภัณฑ์ “ทักษิณคดีศึกษา” ที่เกาะยอ

ทางภาคอีสาน อาจารย์วิโรจน์ ศรีสุโร ก็เก็บเกวียนสวยๆ แถมบันทึกภาพชีวิตชาวบ้านไว้มากมาย เหลือชีวิตคนเมืองที่ยังไม่มีใครทำทั้งๆ ที่มีของน่าเก็บมหาศาล นี่คือช่องว่างที่ต้องถม ผมรำคาญใจเลยรีบทำเสียก่อนจะหมด  สมัยอยู่ศูนย์สังคีตศิลป์ ผมภาวนาว่าอย่าให้ผู้ใหญ่เปิดประตูห้องนิรภัยซึ่งเลิกใช้งานแล้วเข้าไปดูเลย เพราะฝากของไว้เต็มไปหมด  ที่บ้านผมก็ไม่ต่างกัน ห้อยระโยงระยางทั่วบ้าน ผมเรียกว่าค้างคาว

จน พ.ศ. ๒๕๓๔ มีคนให้ที่ดิน เราจึงเริ่มหาเงินสร้างพิพิธภัณฑ์  ที่ดินที่ตั้ง “บ้านพิพิธภัณฑ์” อยู่นี้ อยู่ในซอยศาลาธรรมสพน์ ๓  มีพื้นที่ ๕๘ ตารางวา ได้จากร้อยเอก อาลักษณ์ อนุมาศ  ทีแรกอาจารย์สุกรีมาหาซื้อที่ แล้วชวนผมมาซื้อด้วย  ของผมก็กว้างแค่ ๕๘ ตารางวา บังเอิญเจ้าหน้าที่โครงการคือคุณป้อมเขาเคยไปดูนิทรรศการที่เราจัด เลยบอกว่าจะช่วยขอที่ดินจากผู้กองอาลักษณ์แถมให้สมาคมทำพิพิธภัณฑ์ด้วย จึงได้ที่ฟรีมาอีก ๕๘ ตารางวา

ตอนแรกเราคิดจะทำพิพิธภัณฑ์เด็ก แต่คุณหญิงสุพัตรา มาศดิตถ์ ไปกราบเรียน ฯพณฯ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ประธานมูลนิธิสวนสมเด็จพระศรีนครินทร์  พลเอกเปรมท่านบอกว่าให้เอาพิพิธภัณฑ์เด็กไปทำที่สวนสมเด็จฯ จะกันพื้นที่ให้ เลยโอนโครงการให้ กทม. โดยผ่านทางอาจารย์ไกรศักดิ์ ชุนหะวัณ  ส่วนที่ ๕๘ ตารางวาเดิม ผมขอดัดแปลงเป็นโกดัง แต่ต่อมา มาคิดว่าทำโกดังแล้วคงไม่มีใครมาดูแน่ เลยคิดทำเป็น “บ้านพิพิธภัณฑ์” ขึ้น คือเอาเงินบริจาคมาสร้างตึกหรือบ้าน ให้เป็นทั้งโกดังและพิพิธภัณฑ์พร้อมกันในตัว จนเปิดได้เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๔ แต่จนถึงวันนี้รัฐบาลก็ยังไม่มีโครงการทำโกดังรับบริจาคของตามจังหวัดต่างๆ เลย

การที่ผมทำ “บ้านพิพิธภัณฑ์” ก็เพราะรัฐไม่ทำ ผมเดือดร้อนใจจึงทำ  คำว่า “บ้าน” นั้นมาจากการที่อาคารไม่ได้เป็นอาคารใหญ่ มีลักษณะเป็นบ้าน  ส่วน “พิพิธภัณฑ์” หมายถึงที่เก็บสิ่งของต่างๆ  ชื่อภาษาอังกฤษคือ “House of Museums”  ที่เติม s ก็เพราะมีของหลายประเภท เหมือนเรามีหลายพิพิธภัณฑ์ อยากให้คนมาดูแล้วไปทำพิพิธภัณฑ์อื่นๆ ด้วย

คนที่สนับสนุนด้านการเงินแก่บ้านพิพิธภัณฑ์ส่วนมากก็เป็นคนที่เห็นความสำคัญเรื่องนี้ คนธรรมดาด้วยกันนี่แหละ มากบ้างน้อยบ้างผมจารึกชื่อเอาไว้หมด  รายใหญ่คือบริษัทกรุงไทยการไฟฟ้า จำกัด บริจาค ๗ แสนบาท  ราคาค่าก่อสร้างตึกจริงๆ ตกราว ๓ ล้านบาท ออกแบบตึกโดยทีมงานที่คุณธีรพล นิยม ผู้ดูแลกลุ่มบริษัทแปลนฯ จัดมาให้

แนวคิดในการจัดพิพิธภัณฑ์คือทำห้องแสดงเป็นร้านค้าในตลาด เก็บของตามหมวดใหญ่ๆ เช่นมีขวดน้ำอัดลมก็เอาไปอยู่ในร้านกาแฟ มีของเล่นก็เอาของเล่นไปอยู่ในร้านของเล่น ยาไปอยู่ร้านขายยา จะได้ดูสนุก ไม่น่าเบื่อเหมือนเอาของไปใส่ตู้แบบเดียวกันหมด แล้วจัดตู้เรียงเป็นแถวอย่างที่เคยเห็นตามพิพิธภัณฑ์ทั่วไป

อุปสรรคสำคัญในการสร้างและบริหารบ้านพิพิธภัณฑ์คืออะไรครับ
ที่เราขาดคือคนช่วยคิดช่วยทำ ตอนสร้างตึกเสร็จแล้ว กรรมการแต่ละคนเริ่มมีภาระหน้าที่ของตัวเองมากขึ้น  ผมบอกว่าว่างๆ ขอมาประชุมต่อหน่อย ก็ไม่ค่อยสำเร็จ ทุกคนมีภาระหมด รู้สึกวังเวง  สิ่งที่ทรมานใจผมที่สุดคือเรื่องนี้แหละ จะไปฉุดดึงใครมาล่มหัวจมท้ายก็ไม่ค่อยได้เสียแล้ว เราต้องรับผิดชอบ เพราะคนบริจาคเงินมาแล้วต้องทำต่อให้เสร็จ  ตึกสร้างเสร็จปี ๒๕๓๘ แต่ต้องปล่อยว่าง เคยมีขโมยงัดบานเกล็ดเข้าไป แต่ก็ไม่ได้อะไรเพราะยังไม่มีของ มีแต่ห้องเปล่าๆ

โชคดีว่าปี ๒๕๔๒-๒๕๔๓ ผมไปเป็นกรรมการตัดสินประกวดลอตเตอรี่เก่า  พอพักเที่ยง ได้กินข้าวคุยกับผู้อำนวยการและรองผู้อำนวยการสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล ท่านบอกให้เขียนโครงการส่งมาเลย จากนั้นท่านก็สนับสนุน ๑ ล้านบาททันที ขณะเดียวกันก็โชคดีอีกชั้น คือได้สถาปนิกมาช่วยออกแบบกั้นห้องแสดงภายในอาคาร สถาปนิกคือคุณศรายุทธ พึ่งสุจริต เป็นนิสิตระดับปริญญาโทมหาวิทยาลัยศิลปากร มาอาสาช่วยโดยไม่คิดเงินเลย  แต่ที่แย่มากๆ คือโดนช่างบางคนโกงเงิน รับค่าจ้างทำลูกกรงป้องกันขโมยไปเป็นแสนแล้วหายเข้ากลีบเมฆไปเลย ผมเหนื่อยใจสุดขีดจนฝันร้ายและนอนไม่หลับอยู่นาน

การบริหารและการดำเนินงานในบ้านพิพิธภัณฑ์เป็นงานอาสาล้วนๆ  ทำแบบนี้ยากกว่าคนมีเงินเขาทำ เพราะมีเงินจ้างพนักงานมาทำตามที่กำหนดได้  คนอาสานั้นเราไม่รู้ว่าเมื่อไรเขาจะมา เมื่อไรเขาจะไป ผมกับคณะต้องอยู่เป็นหลัก แต่ยังดีที่มีหลายคนมาช่วย เราแบกข้าวของกันเอง ทำทุกอย่างกันเองทั้งสิ้น  ตอนนี้บ้านพิพิธภัณฑ์เลี้ยงตัวเองได้เพราะกรรมการไม่มีเงินเดือน ถ้าลองตั้งเงินเดือนกันสิเจ๊งแน่ เดือนหนึ่งๆ มีค่าใช้จ่ายเป็นหมื่น ยังไม่รวมค่าบำรุงรักษา เช่นทาสี หรือสร้างที่นั่งพักสำหรับแขกที่มาเที่ยว  ที่สำคัญคือพอคนขาดศีลธรรม ก็มีขโมยมาเยือน แจ้งตำรวจก็ไม่ได้อะไรดีขึ้นมา บางทีมาลักสายฉีดเก่าๆ บางทีตัดกุญแจเข้ามาเอาเงินบริจาคช่วยหมาไปก็มี ก็ได้แต่หาทางป้องกัน

พี่เอนกมีวิธีเสาะหาของเก่าอย่างไร
วัดสวนแก้วก็มีของเก่าเยอะ เพียงแต่วัดไม่ได้มีหน้าที่ทำพิพิธภัณฑ์  สมัยก่อนของดีๆ ไปอยู่ที่นั่นเยอะครับ เขามีซูเปอร์มาร์เกตขายของเก่าที่รับบริจาคมาแล้วซ่อม ก็ต้องไปเดินดูกัน  ตู้ร้านขายยาผมก็ซื้อจากวัดสวนแก้ว ปรกติบ้านพิพิธภัณฑ์ไม่ได้แข่งกับใครเพราะเราไม่มีเงิน ไม่ได้ไปเดินจตุจักร เดินคลองถมเพื่อเสาะหาของอย่างจริงจังเหมือนเซียนของเก่า  ส่วนมากเราอยู่กับหนังสือเราก็เล่นหนังสือ สิ่งของบางอย่างเราไม่ได้ตั้งใจว่าต้องมีให้ครบชุด คือมีก็เก็บ ไม่มีก็ไม่เป็นไร ไม่ถึงกับต้องไปเสาะหาจริงๆ จังๆ  แบบนั้นต้องใช้เงินเยอะ เราไม่มี ต้องทำใจ

ในยุคโลกาภิวัตน์ ข้อมูลบางอย่างอยู่ในรูปแบบดิจิทัล มีอุปสรรคในการเก็บรักษาและใช้งานหรือไม่  และมีวิธีจัดการกับของที่เริ่มเสื่อมสภาพอย่างไร ยกตัวอย่างฟิล์มขาวดำที่มีอายุเกิน ๑๐ ปี
ปัญหานี้ใหญ่มาก อันที่จริงการเก็บฟิล์มพอถึงจุดหนึ่งก็มีปัญหา เดิมผมเก็บข้อมูลแบบชาวบ้าน เช่นออกไปถ่ายรูป ส่งฟิล์มล้างแล้วก็เอามาเขียนวันเดือนปีที่ถ่าย สถานที่ถ่ายลงบนหน้าซอง จากนั้นก็ใส่นัมเบอร์ฟิล์มตามลำดับที่ถ่ายเพราะถ้าไม่จดบันทึกไว้ก็ไม่มีใครรู้

เอาฟิล์มลงลิ้นชักเหล็ก เก็บในห้องแบบธรรมดา เพราะไม่มีห้องทำงานดีๆ ชนิดเปิดแอร์ ๒๔ ชั่วโมง  วันดีคืนดีฟิล์มหมดสภาพ บวม อัดเป็นรูปไม่ได้ ก็เสียรูปสำคัญๆ ไป  สมัยก่อนหรือถึงสมัยนี้ก็เถอะ จะเอาไปอัดให้หมดทุกรูปได้ที่ไหน เงินทั้งนั้น ขนาดเดี๋ยวนี้ค่าสแกนฟิล์มเป็นดิจิทัลราคาลดลงมามากแล้วก็ยังทำไม่ได้ ราคาถูกที่สุดตอนนี้ตกม้วนละ ๘๐ บาท  สมมุติว่าทำ ๑๐๐ ม้วนก็ปาเข้าไป ๘ หมื่นบาท เราจะหาเงินมากๆ ได้จากที่ไหน ก็ต้องปล่อยทิ้งไว้อย่างนั้น

ถึงยุคมีกล้องดิจิทัล ผมก็ใช้กล้องดิจิทัล คือกล้องแบบฟิล์มมีน้ำหนักมาก ผมแบกขึ้นภูสีที่หลวงพระบางไม่ไหว พอมีกล้องดิจิทัลมาช่วย ก็ช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายเรื่องค่าฟิล์มและค่าล้างฟิล์มได้มาก ประหยัดเวลาที่ต้องเข้าเมืองไปส่งไปรับหลายเที่ยว  ฟิล์มสไลด์นั้น คิดค่าฟิล์มและค่าล้างแล้วตกม้วนละ ๒๐๐ บาท ถ่ายได้ ๓๖ ภาพ  ผมถ่ายสไลด์ราว ๔,๐๐๐ ม้วน ใช้เงินไปราว ๘ แสนบาทใช่ไหม

การถ่ายภาพด้วยระบบดิจิทัล พอเอารูปลงคอมพิวเตอร์แล้ว ต้องคิดระบบอ้างอิงเอง  ถ้าไม่ทำไว้จะลำบากมากเพราะถ่ายเป็นแสนรูป  ช่วงแรกนี้ผมตั้งแฟ้มภาพไว้ด้วยเลข ๕ หลัก เช่น ๐๐๐๐๑, ๐๑๓๖๕  แบบนี้จะลงลำดับไฟล์ได้ ๙๙,๙๙๙ ไฟล์  ใน ๑ ไฟล์ ถ้ามี ๒๐๐ รูป ก็ต้องมีตัวเลขของแต่ละรูปกำกับต่อไปด้วย เช่น ๐๐๐๐๑-๐๐๑  ๐๑๓๖๕-๑๒๘  ต้องทำไปเรื่อยๆ  ถ่ายแล้วต้องรีบรีเนม ไม่งั้นจะขี้เกียจ และจะเอาไปอ้างอิงในคำบรรยายภาพไม่ได้

เวลาดูทีวี ถ้าอัดข่าวลงวิดีโอหรือดีวีดี ต้องบันทึกว่าม้วนที่เท่าไร แผ่นที่เท่าไร  จากนั้นต้องทำสารบัญไว้ช่วยจำมีเป็นร้อยๆ ม้วน  เรื่องไฟล์งานต้นฉบับก็เหมือนกัน สมัยก่อนเราพิมพ์ดีด ก็ทำสำเนาเก็บไว้อีกชุด พยายามเย็บเข้าเล่มไปเรื่อยๆ  พอถึงยุคคอมพิวเตอร์ ก็พรินต์เข้าแฟ้มบ้าง ไม่พรินต์บ้าง เรื่องแบบนี้ต้องทำอย่างต่อเนื่อง แต่บางทีก็ลืม  ทำคนเดียวปวดหัวมาก เดี๋ยวนี้สายตาชักไม่ดี

เขียนหนังสือมาเกือบ ๒๐๐ เล่ม เล่มไหนที่พี่เอนกคิดว่าเป็นการทำงานที่ยากที่สุด
ประวัติการถ่ายรูปยุคแรกของไทย พิมพ์โดยสำนักพิมพ์สารคดีภาพ  เล่มนี้ผมแก้แล้วแก้อีก เริ่มเขียนตั้งแต่ปี ๒๕๒๔ ว่าจะพิมพ์ก็ไม่ได้พิมพ์ ทำให้ต้องแก้ข้อมูลตลอดเวลาเพราะข้อมูลเปลี่ยนอยู่เรื่อยๆ เช่นสมัยหลังพบว่าบาทหลวงลานอร์ดีมีบทบาทในการนำวิชาถ่ายรูปเข้ามาเมืองไทยด้วย ก็ต้องเพิ่มเติมข้อมูลใหม่ๆ เข้าไป เพราะที่ผ่านมาเราให้เครดิตสังฆราชปาเลอกัวซ์เพียงคนเดียวเท่านั้น  สมัยนั้นคอมพิวเตอร์ช่วยจัดหน้ายังไม่แพร่หลาย การแก้ข้อความก็ลำบากมาก แก้ทีบรรทัดเลื่อนที คนตรวจปรู๊ฟก็ตัดวรรคตัดตอนรกรุงรังยุ่งเหยิงไปหมด  เอามาอ่านตรวจต่อผมแทบจะบ้าคลั่งตาย เรียกว่าไม่อยากเห็นเลย  พอแก้เสร็จก็ไม่ได้จังหวะพิมพ์ ต้องปล่อยอาร์ตเวิร์กกองไว้เฉยๆ อีกหลายปี กว่าจะพิมพ์ออกมาได้ก็ปาเข้าไป พ.ศ. ๒๕๔๗

การค้นคว้าบางเรื่อง กว่าจะได้คำตอบต้องใช้เวลาหลายปี เช่นปกหนังสือโรงพิมพ์วัดเกาะที่ผมเคยเห็นและประทับใจมาตั้งแต่เด็ก กว่าจะรู้ว่าเป็นฝีมือครูอาด อ๊อดอำไพ ต้องศึกษาสังเกตถึง ๔๐ ปี  ที่รู้ก็เพราะไปได้หนังสือ พระอภัยมณี มา  บนปกมีลายเซ็นเป็นเส้นบางๆ ถ้าไม่สังเกตก็ไม่รู้ว่าเป็นลายเซ็น  พอเปิดดูข้างใน มีบอกว่าวาดโดย อาด อ๊อดอำไพ เลยรู้ว่าลายเซ็นครูอาดเป็นอย่างนี้เอง

หรือเรื่อง แม่นาคพระโขนง ผมอ่านมาตั้งแต่เด็ก จนปี ๒๕๒๑ จึงได้ไปที่วัดมหาบุศย์ ไปสอบทานข้อมูลเรื่องแม่นาค  ช่วงนั้นผมอ่านไมโครฟิล์มหนังสือ สยามประเภท ในหอสมุดแห่งชาติ ไปพบข้อเขียนเกี่ยวกับแม่นาคของ ก.ศ.ร. กุหลาบ เข้า  พอไปวัดมหาบุศย์แล้วก็นำทุกอย่างมาเขียนเผยแพร่ให้คนยุคปัจจุบันเข้าใจ  เรื่องแม่นาคฉบับพิสดารนั้นผมทำๆ หยุดๆ  เขียนมาแล้วหลายร้อยหน้า แล้วก็วาง

วิธีการเขียนของพี่เอนกค่อนข้างให้ความสำคัญกับการอ้างอิงและสื่อสารกับผู้อ่านอย่างตรงไปตรงมา
ผมเลือกสไตล์การเขียนแบบนี้เพราะเห็นปัญหามาจากหนังสือและการอ่านสมัยก่อน ผมไม่ชอบการเขียนแบบตรัสรู้ การเขียนแบบไม่ให้เครดิตคนที่เราได้ความรู้มา ทำแบบนั้นเป็นการไม่ให้เกียรติกัน  ผมไม่อยากให้คนรุ่นหลังเจอปัญหาอย่างที่ผมเจออีก  การเขียนแบบวกวน เยิ่นเย้อ ผมจะไม่ทำ  การชอบเขียนทำนอง “ผู้ใหญ่เล่าว่า...” “หนังสือเล่มหนึ่งกล่าวว่า...” จะพยายามไม่ทำ จะระบุให้รู้กันไปเลยว่าใครว่า หนังสือเล่มไหนว่า  เวลาผมเขียนสารคดี ผมอยากบอกคนอ่านว่าเคยมีคนเขียนอะไรไว้อย่างไร บัดนี้มีปัญหาหรือข้อสงสัยให้ชำระอย่างไร  บอกโจทย์ให้รู้ว่าเป็นอย่างไร แล้วค่อยๆ หาคำตอบมาแสดงเป็นเปลาะๆ ไป

พี่เอนกมีฮีโร่หรือคนที่สร้างแรงบันดาลใจไหมครับ
อาจารย์ น. ณ ปากน้ำ เป็นคนที่ผมนับถือและเป็นต้นแบบของผมคนหนึ่ง  คนอื่นก็มีสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  หรือ ฟ. ฮีแลร์ ผู้เขียนตำราเรียน ดรุณศึกษา  นายกี่ กีรติวิทโยฬาร ผู้เขียนเรื่อง ลูกสัตว์ต่างๆ ซึ่งประทับใจคนทั้งประเทศในสมัยผมเป็นเด็กๆ  กระทั่ง ’รงค์ วงษ์สวรรค์ ผมก็ได้รับอิทธิพลด้านภาษามาเขียนหนังสือ เพลงยังไม่สิ้นเสียง และ เพลงนอกศตวรรษ อยู่พักหนึ่ง

ในความคิดของพี่เอนก นักเขียนและนักค้นคว้าที่ดีควรเป็นอย่างไร
เอาแคบๆ เฉพาะผู้เขียนสารคดีเรื่องเก่าๆ  อย่างแรก ต้องบอกที่มาของข้อมูล เพื่อให้คนรุ่นหลังตรวจสอบและค้นคว้าเพิ่มเติมได้  สอง การให้เครดิตแหล่งข่าว ผมถือว่าการให้เกียรติคนให้ความรู้เป็นเรื่องสำคัญมาก อย่าเนรคุณ  บางทีประโยคประโยคเดียวจากการอ่าน แม้ไม่ได้นำไปอ้างอิงในเรื่อง แต่ถ้ามีส่วนจุดประกายความรู้ให้ผม ผมก็ใส่ไว้ในตัวเรื่องหรือท้ายเล่ม  การทำแบบนี้ดีทั้งตัวผู้เขียนและผู้ให้ความรู้ ผมไม่อยากลืมคนที่ให้ความรู้แก่เรา

สาม ผมคิดว่าต้องออกภาคสนามด้วย ไม่อย่างนั้นก็เท่ากับนั่งขยอกน้ำในขวดเก่า ใช้แต่ความรู้ชุดเดิม ไม่มีน้ำใหม่เติมลงไปใหม่ คนอ่านได้แต่ข้อมูลซ้ำไปซ้ำมา ถ้าเจอหลักฐานใหม่จะทำให้เราได้ความรู้มากขึ้น

น่าสงสัยไหม พระองค์ผ่อง พระราชธิดาพระองค์แรกในรัชกาลที่ ๕ อายุตั้งมาก แต่หาประวัติและรูปถ่ายไม่ได้ มีรูปเท่าเหรียญ มีประวัติใน ราชสกุลวงศ์ แค่ ๓-๔ บรรทัด หาประวัติมากกว่านั้นไม่ได้ ไม่รู้ว่าท่านอยู่อย่างไร สร้างงานอะไร  เจ้านายอีกหลายองค์ก็เป็นอย่างนี้ คือหาประวัติผลงานยาวๆ ไม่ได้ ยกเว้นองค์ที่โดดเด่นจริงๆ  คนไทยจำนวนมากเกิดแล้วตายไปโดยไม่รู้ว่าจะเล่าอะไรให้คนรุ่นหลังทราบ เป็นหน้าที่ของคนที่สนใจเรื่องเก่าต้องตามหาและนำภูมิปัญญาจากศักยภาพของผู้คนมาแสดง ยกตัวอย่างนักประดิษฐ์เก่าและใหม่ ต้องไม่ปล่อยให้ความรู้หายไปกับตัวของเขา  ถึงมีข้อมูลอยู่แล้วก็อย่าไปเชื่อทันที ต้องตรวจสอบข้อมูลที่อาจผิดพลาดด้วย

ทุกวันนี้จัดตารางชีวิตอย่างไรในฐานะนักเขียนและนักค้นคว้าอิสระ
ทุกวันนี้ถ้าว่างก็ออกไปกวาดใบไม้ ถ้าออกมาพักผ่อนที่บ้านพิพิธภัณฑ์ เช้าๆ ก็กวาดขยะในซอย ทำให้มันสะอาดตา เป็นการออกกำลังกายไปด้วย  จากนั้นก็เปิดคอมพิวเตอร์เขียนงาน เอารูปถ่ายในกล้องลงเครื่อง เขียนบันทึกประจำวัน เขียนต้นฉบับส่งไปลงคอลัมน์ “นอกตำรา” ใน เนชั่นสุดสัปดาห์ ถ้ามีเวลาเหลือก็ทำงานที่จะรวมเล่ม

ตอนบ่ายบางทีก็ไปวัดสวนแก้ว นนทบุรี ไปดูของเก่า ไปเดินเล่นที่ตลาดบางใหญ่  บางทีขับรถเข้าไปในทุ่งนา ไปดูต้นไม้ ดูน้ำดูท้องฟ้า  ไปวัดเล่งเน่ยยี่ บางบัวทอง ไปนั่งดูสวนผัก  บางวันออกต่างจังหวัดกับเพื่อนๆ เช่น ธงชัย ลิขิตพรสวรรค์, พงษ์ศักดิ์ ศรีสด, รังสิต จงฌานสิทโธ หรือน้องๆ ที่มาช่วยงานบ้านพิพิธภัณฑ์  ผมค่อนข้างสบายใจกับชีวิตแบบนี้  รถยนต์ก็เพิ่งซื้อใช้เมื่อปี ๒๕๓๗ เพราะรำคาญบัสซาวนด์บนรถเมล์  รถช่วยทำให้ผมสำรวจได้ง่ายขึ้น  สองสามปีนี้ผมออกสำรวจเส้นทางเลียบแม่น้ำเจ้าพระยา ขึ้นไปทางอำเภอสามโคก ลานเท บางไทร เพราะชอบชื่อและบรรยากาศแถวนั้น  บางทีไปแวะดูบ้านป้าสำอางค์เพลงขอทานซึ่งเดี๋ยวนี้รื้อไปหมดแล้ว บางทีเลยไปจนถึงวัดไชยวัฒนารามที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ได้ผ่านวัดเก่าแก่มากมาย

คิดว่าตนเองประสบความสำเร็จในชีวิตหรือยัง และมีเป้าหมายอะไรต่อจากนี้
ผมพอใจที่ได้บันทึกประวัติพ่อเพลงแม่เพลง และตัวอย่างเพลงพื้นบ้านภาคกลางไว้มากมาย  การทำบ้านพิพิธภัณฑ์ก็ถือว่าได้งานอีกขั้นหนึ่ง  การได้รับรางวัลสารคดี เกียรติยศ ครั้งที่ ๑ จากนิตยสาร สารคดี พ.ศ. ๒๕๕๓  ถือว่าเป็นเกียรติและเป็นกำลังใจอย่างยิ่ง  ผมว่าคนทำงานสารคดีเป็นคนสันโดษ คนเขียนสารคดีนั้นเหมือนอยู่อีกฟากหนึ่งของโลกประพันธ์ไทย บางทีผมไม่กล้าเรียกตัวเองว่านักเขียนด้วยซ้ำ เป็นคนเขียนหนังสือมากกว่า  ผมทำงานที่อยากทำ ทำสิ่งที่รักและศรัทธา แค่นี้ก็มีความสุขแล้ว  ผมภูมิใจกับงานทุกชิ้นที่เขียนออกมา ทำงานสำเร็จชิ้นหนึ่งก็เหมือนชูตลูกบาสลงห่วง ลงลูกหนึ่งก็รู้สึกดี อยากทำงานชิ้นต่อไปออกมาอีก

ตอนนี้ผมมีโครงการชื่อ “ตลาดเล็กๆ” บนเนื้อที่ ๒ ไร่ครึ่ง ที่ตำบลงิ้วราย อำเภอนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม คงเป็นฝันสุดท้ายแล้วกระมัง สำเร็จหรือไม่เป็นอีกเรื่อง งบประมาณยังไม่มี แต่ต้องลงมือทำ  คือบ้านพิพิธภัณฑ์เก็บเงินและขอหยิบยืมเงินเพื่อนสำนักพิมพ์ไปกระเสือกกระสนซื้อที่ดินมา ๑ แปลง อยากสร้างพิพิธภัณฑ์ที่กว้างขวางขึ้นอีกหน่อยเพราะบ้านพิพิธภัณฑ์ในซอยศาลาธรรมสพน์แคบมาก เจ้าหน้าที่และของบริจาคไม่มีที่พักเลย

จะทำเป็นห้องแถวริมน้ำ ผมขอให้คุณธีรพล นิยม สถาบันอาศรมศิลป์ บางมด วานนักศึกษาปริญญาโทมาช่วยออกแบบให้  จากนั้นจะไปขอบิณฑบาตอิฐหินดินทรายและเงินมาทำพิพิธภัณฑ์ให้เสร็จ  ทั้งบ้านพิพิธภัณฑ์และตลาดเล็กๆ ไม่ใช่บ้านส่วนตัวของผม เป็นของสาธารณะ ใครสนใจมาช่วยกันได้ เป็นงานเพื่อส่วนรวม สังคมจะได้มีแหล่งเรียนรู้มากขึ้น มีที่พักผ่อนสำหรับครอบครัว เพราะเราขาดแคลนสถานที่แบบนี้มาก

วัดหรือห้างสรรพสินค้าในกรุงเทพฯ หนวกหูและเสียงดังมาก เวลานี้เด็กๆ และครอบครัวหาที่พักใจดีๆ ยากเหลือเกิน  ถ้าบริษัทใหญ่ๆ หรือคนใจบุญร่วมบริจาคเงินสร้างตลาดเล็กๆ ให้เสร็จโดยเร็วได้ ก็จะขอบพระคุณเป็นอันมาก  ความจริงสร้างพิพิธภัณฑ์ก็ได้บุญกุศลไม่แพ้สร้างวัดสร้างโรงพยาบาลเลย

พี่เอนกมีอะไรอยากฝากหรือแนะนำนักเขียนและนักค้นคว้ารุ่นหลัง
ถ้าทำสิ่งที่ชอบได้ก็ถือเป็นความสุข แต่ผมเข้าใจว่าเงื่อนไขของแต่ละคนแตกต่างกัน แนะนำได้กว้างๆ ว่าให้ทำในสิ่งที่ตัวเองรัก ถ้าทำเป็นอาชีพไม่ได้ก็ทำเป็นงานอดิเรก มีกำลังก็ค่อยพัฒนาต่อ

This article comes from Sarakadee สารคดี